Czy Pierzchnica używa niewłaściwego herbu?

    Całkiem niedawno mieszkaniec Pierzchnicy, Artur Kułagowski, poddał pod wątpliwość stosowany obecnie przez Pierzchnicę herb. Podpierając się publikacją Henryka Seroki pt. "Herby miast małopolskich do końca XVIII wieku", którego fragmenty zawarte są poniżej, warto podjąć trud przywrócenia symboliki właściwej miastu Pierzchnica. 

    Materiał ten jest dedykowany mieszkańcom Pierzchnicy i w sposób szczególny radnym, którzy mają możliwość uruchomienia stosownych działań.

Aktualny herb Pierzchnicy

    Blisko dwa lata temu Pierzchnica odzyskała prawa miejskie. O uwarunkowaniach tego wydarzenia można przeczytać w innych artykułach tego bloga:

1. Pierzchnica miastem! Dlaczego warto?

2. Już od 1 stycznia 2019 r. Pierzchnica ponownie miastem

Czy fakt ten przyniósł mieszkańcom jakieś korzyści? Czy został należycie wykorzystany? - każdy ma prawo do własnej oceny.

Wracając jednak do kwestii heraldycznej:

... Wykorzystanie wizerunku Orła Białego jako motywu mogącego samodzielnie stanowić godło herbu miejskiego, zatem wzorowanego na orle królewskim (państwowym), było zjawiskiem rzadkim i stosunkowo późnym. Jego potwierdzenie w źródłach notuje się począwszy od XVI w. Dochodzenie do takich herbów miało wyraźnie charakter ewolucyjny; rozpoczęte zostało jeszcze w czasach piastowskich wprowadzeniem symboliki dynastycznej do przedherbowych pieczęci miast zorganizowanych przy głównych siedzibach Piastów, określanych przez Galla jako sedes regni principales, w Krakowie i Sandomierzu. Proces ten dopełnił się za dwóch ostatnich Jagiellonów. Pełny wizerunek Orła Białego, tak ukoronowanego jak też w wersji bez korony, jako samodzielny przedmiot godła otrzymały trzy miasta województwa sandomierskiego: Sandomierz, Pierzchnica i Ryczywół. W dwóch pierwszych przypadkach był to orzeł ukoronowany, natomiast w herbie Ryczywołu orzeł bez korony. ...

... W herbie Pierzchnicy, w XIV w., jako wieś występującej w źródłach pod nazwą Pierśnica, również występował orzeł w pełniej postaci, z koroną na głowie. Obecność takiego godła w mieście o niewielkim znaczeniu gospodarczym i administracyjnym nie była rezultatem podkreślenia jego roli jako ośrodka zarządzania państwem. W rozpoznaniu genezy tego herbu istotne są okoliczności pojawienia się tego herbu w źródłach. Występuje on w pieczęci miasta, wykonanej między rokiem 1571 a 1581. Orzeł zastępuje przy tym herb występujący w starszej pieczęci z XVI w., przedstawiający kwiat róży, widniejący na pieczęci używanej przez miasto w 1571 r. Drogę do ukształtowania herbu miasta w oparciu o Orła Białego otworzyły najpewniej konsekwencje programu ruchu egzekucyjnego. Pierzchnica była miastem często pozostawającym w dzierżawie zastawnej. W XVI w. wójtostwo dziedziczne w Pierzchnicy znajdowało się we władaniu: dworzanina królewskiego Mikołaja Boguszy, Zborowskich herbu Jastrzębiec, i przede wszystkim u przedstawicieli rodu Kurozwęckich, pieczętujących się Porajem, którego godłem jest róża. Pierwotnie miasto należące do króla otrzymało więc herb szlachecki wójtów dziedzicznych - Kurozwęckich. Należy też przyjąć, że miasto do około połowy XVI w., a tak można datować pieczęć miasta z Porajem, nie dysponowało herbem. Wzmiankowane jako miasto już w XV w. nie posiadało regulacji swego statusu prawnego, a w jego rozwoju decydowały jedynie przywileje na jarmarki, nadane przez Kazimierza Jagiellończyka oraz Jana Olbrachta. Przywilej na prawo magdeburskie otrzymała Pierzchnica dopiero od Zygmunta Starego w 1512 r. Herb miasta pojawił się więc w kilkadziesiąt lat po przywileju i dość rychło został zakwestionowany. W świetle uwarunkowań ruchu egzekucji dóbr królewskich, nie było przeszkód do używania prywatnego godła wójta w urzędowej pieczęci wójtowskiej - tak było w innych miastach - lecz nie w pieczęci mającej charakter nośnika symbolu całego miasta. Wprowadzenie do nowo sprawionej pieczęci miejskiej orła, po raz pierwszy źródła poświadczają w 1581 r. (wizerunek pieczęci poniżej), łączy się z chęcią manifestacji przynależności miasta do dóbr królewskich. Orzeł ukoronowany był herbem Pierzchnicy również w XVIII w.
    Okoliczności związane z nadaniem Pierzchnicy Orła Białego są więc odmienne od wprowadzania do pieczęci i herbów miejskich orła w XIII - XIV w. w Krakowie i Sandomierzu. Herb tego miasta symbolicznie określający związek miasta z władzą zwierzchnią nad nim i jawi się jako efekt skutecznych zabiegów wywołanych programem ruchu egzekucyjnego. ...

... Odrębną kwestią jest obecność w herbach miejskich orła oraz jego relacje z orłem królewskim (państwowym - Orłem Białym) . Zastanawiać musi, że w XVI w., który przyniósł lub powtarza herby miast z orłem, zauważalne jest dążenie do umieszczania w nich orła bez korony. Orły takie znalazły się w herbach Nowego Miasta Korczyna, Szydłowa i Osieka. Niepowodzeniem zakończyła się próba wprowadzenia orła ukoronowanego do herbu Połańca, jeszcze w XVI w. zastąpionego pieczęciami z orłem bez korony. Sytuację tę można porównać do tych herbów, w których orzeł samodzielnie stanowił godło herbu. W Ryczywole występował orzeł bez korony, zaś w Sandomierzu i Pierzchnicy z koroną. Przyjąwszy wykształcenie się herbu Sandomierza z pieczęci w XIV w., która dawała miastu legitymację do posiadania pełnego orła królewskiego, jedynie herb Pierzchnicy jawi się w tej grupie jako wyjątkowy. ... 

 

Powyższe fragmenty zaczerpnięto z książki Henryka Seroki pt. "Herby miast małopolskich do końca XVIII wieku" - Wydawnictwo DiG, Warszawa 2002 r.